Nga Fjona Çela
Prej vitesh të tëra, para/tetraplegjikët në vendin tonë përballen me sfida e vështirësi të shumta, të cilat nuk gjejnë zgjidhje prej kohësh. Ndër problematikat kryesore mbeten punësimi dhe integrimi në shoqëri i kësaj kategorie, pagat e pamjaftueshme si dhe mungesa e infrastrukturës. Sipas kreut të shoqatës së para/tetraplegjikëve Ndrek Ismailaj, ligji ekziston por nuk zbatohet.
Pak javë më parë përmes një vendimi të qeverisë, u përcaktua se bizneset do të jenë të detyruar të punësojnë persona me aftësi të kufizuara. Konkretisht sipas ligjit, për çdo 25 punonjës, bizneset duhet të kenë të punësuar një person me aftësi të kufizuara, ose të paguajnë çdo muaj një rrogë minimale nëse nuk e plotësojnë këtë kriter. Ky është ndryshimi i propozuar nga Qeveria në ligjin e 2019-s për nxitjen e punësimit. Në dokumentacionet shoqëruese dhe relacion thuhet se nga ky parashikim do të punësohen gati 9 mijë persona me aftësi të kufizuara. Nëse zgjidhet varianti i dytë, ai i pagesës së rrogës minimale çdo muaj kostoja për bizneset do të jetë 230 milionë lek në vit. Por në realitet ndodh e kundërta. Edhe në Planin Kombëtar për Personat me Aftësi të Kufizuara 2021-2025 , faqe 20-21) pranohet se punësimi i personave me aftësi të kufizuara vazhdon të mbetet në nivele shumë të ulëta. “Kjo bën që situata e punësimit të tyre të ketë akoma shumë sfida për vitet që vijnë, duke marrë këtu në konsideratë edhe shtimin e kërkesës për punë nga vetë personat me aftësi të kufizuara.”-citohet në raport, teksa jepen shifrat e përfshirjes së personave me aftësi të kufizuara në programet e tregut të punës (2016-2019).
Ky fakt konfirmohet edhe nga Kreu i Shoqatës së para/tetraplegjikëve të Shqipërisë Ndrek Ismaili, që e cilëson punësimin si një ndër sfidat kryesore me të cilat kjo kategori po haset.
“Problematikat e kësaj kategorie kanë të bëjnë me aksesueshmërinë në ambiente të ndryshme, mungesë e theksuar infrastrukture, mungesë punësimi etj. Janë shërbimet e munguara që duhet t’u ofrohen këtyre personave, duke filluar që nga mjetet ndihmëse lëvizëse, karroca praktike, karroca me bateri, patericat apo bastunet ndihmës e deri tek krevatet ortopedike për të mos u hapur plagët gjatë qëndrimit të tyre shtrirë.
Ndërsa sa i përket punësimit, të punësuarit numërohen me gishtat e dorës. Sipas ligjit, në çdo 25 persona, një duhet të jetë me karrige me rrota, ose çfarëdolloj aftësie të kufizuar. Vetëm në administrtatën e qeverisë shqiptare duhet të jenë të paktën 3000 persona të tillë. Por qeveria ia hedh topin ndonjëherë ndonjë biznesi kur do të vendosë gjoba, nga ana tjetër bizneset mendojnë që nuk kanë interes se kanë shumë harxhime nëse përshtasin të gjitha kushtet për një person me aftësi ndryshe. Ligji i detyron ata që të paguajnë një gjobë ose rrogë ndaj një personi të tillë, por qeveria shqiptare mesa duket e sheh të arsyeshme të bëjë një sy qorr e një vesh shurdh”- thotë Z. Ismaili.
Sipas tij ligji ekziston, por zbatueshmëria lë për të dëshiruar, ndërsa thekson se të pashmangshme janë edhe rastet e abuzimeve me fondet.
“Problem tjetër është përfshirja në jetën sociale, mungesa e integrimit në shoqërinë aktive. Në përgjithësi këto problematika janë të rregulluara me legjislacion, por nuk zbatohen përpikmërisht. Sipas ligjit, në momentin që bëhet para/tetraplegjik një person që ka qenë në marrëdhënie pune, aksesueshmëria ofrohet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, por në realitet kjo nuk bëhet. Kjo pasi në shumë raste personat që punojnë janë në të zezë, të padeklaruar etj.
Në shumë raste nuk zbatohet, sepse ata që e kanë në dorë e kanë më të lehtë të marrin ca fonde dhe të punësojnë 2-3 persona që të jenë të aftë edhe për fushatë, sesa të zgjidhë problemet e një para/tetraplegjiku.”
Teksa ngre shqetësimin e mungesës së rampave, të cilat edhe në rastet kur eksizistojnë, janë jashtë standardit, z. Ismaili tregon se sa i përket karrocave që u mundësojnë lëvizjen, situata është edhe më keq.
Rampat i kanë bërë jashtë standardit. Që një rampë të aksesohet nga para/tetraplegjikët, duhet që pjerrësia e saj të jetë 4-9%. Por ka raste që rampa shkon deri në 30% pjerrësia dhe jo vetëm unë, por edhe një person tjetër të më shtyjë nga pas është e vështirë. Ka raste edhe që është e rrëshqitshme.
Në statusin e para/tetraplegjikut shkruhet që mjetet lëvizëse ndihmëse administrohen nga ISSH, mirëpo nuk kanë dalë asnjëherë aktet ligjore si do të jetë i zbatueshëm ky ligj.Qeveria jep ca fonde për një punishte që monton karrige me rrota prej hekurinë Vorë. Ato janë shumë të rënda, të pamanovrueshme për të lëvizur, nëse bie në një gropë prishem etj. Por të marrë atë duhet aplikuar te Bashkia, kërkesë e cila dërgohet më pas tek Ministria e Shëndetësisë, më tej tek punishtja ku prodhohet. Këta të punishtes vijnë në shtëpi bëjnë ca matje, e në fund japin një karrocë që nuk i duhet as dreqit. Ndërkohë sipas standardeve europiane, ky model zgjidhet tek komisioni i përcaktimit të humbjeve që personi ka. Ato përcaktojnë çfarë lloj karroce duhet, në bazë të paaftësisë që individi ka.”-tregon Z. Ndrek Ismaili.
Paga që ofrohet për personat para/tetraplegjikë, është krejtësisht e pamjaftueshme për të përmbushur nevojat e tyre. Në vështirësi gjenden edhe kujdestarët, të cilët përpos përgjegjshmërisë së madhe që kanë për t’u kujdesur për këta individë, nuk vlerësohen as në nivelin e një page minimale. Ja si shprehet Z. Ismaili:
“Në përcaktimin e pagësës për personat me aftësi të kufizuaranë përgjithësi dhe para/tetraplegjikët në veçanti, nuk është bërë ndonjë studim i mirëfilltë. Pr, thjesht i ka mbetur një buxhet qeverisë shqiptare atje, nga të gjitha ato dëshirat që ka plotësuar, e ka përpjesëtuar me numrin e personave me aftësi të kufizuara dhe ka dalë një X pagesë. Ndërkohë një familje normale paguan qira, detyrime ndaj shtetit, ushqime e veshmbathje, dhe çfarë i mbetet përdoret për qejf apo nevoja të tjera.Po këtu bëhët e kundërta nga qeveria. Merr buxhetin sa i duhet për qejf në fillim, pastaj zbret sa i duhen për detyrimet, ato që i mbeten thonë kjo është bukë për fakirin.Nuk ka as minimunim jetik, as kostot që i duhen një personi para/tetraplegjik, asnjë kosto që i duhet kujdestarit i cili duhet të lërë një punë për t’i shërbyer një para/tetraplegjiku, dhe për këtë i duhet një rrogë minimale, por që në fakt marrin 120-150 mijë lekë. Për këto gjëra nuk janë ulur institucionet apo palët që t’i diskutojnë njëherë e mirë.”
Në mbyllje z. Ndrek Ismaili e ka dhe një thirrje:
“Mesazhi kryesor shkon për qeverinë shqiptare, e cila nuk duhet në kurrëfarë mënye të bëjë politika të çastit. Politikat e çastit na fusin vetëm në qorrsokak. Më tej mesazhi tjetër është për pushtetin lokal. Ka një fond social që është i krijuar nga qeveria dhe administrohet nga pushteti lokal. Atëherë ta administrojë këtë fond për të zgjidhur problemet më immediate të komunitetit që përfaqëson.