Goce Dellçevi ishte një revolucionar që promovoi idenë e një shteti maqedonas gjithëpërfshirës, multietnik. Për ironi, ai është edhe emri i një shkolle fillore në Komunën e Shtipit , kundër së cilës ERRC së fundi ka paraqitur një ankesë pranë Organit kombëtar për barazi në lidhje me praktikën e shkollës për mësimin e fëmijëve romë në klasa të ndara. Ky nuk është një rast individual. Kjo është një nga një sërë ankesash kundër ndarjes së shkollave në Maqedoninë e Veriut, nga të cilat ajo e Shtipit dhe ajo kundër dy shkollave fillore në Manastir janë aktualisht në pritje në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ).
Në Goce Shkolla fillore e Delçevit , nxënësit romë mësojnë përmes klasave vetëm rome që nga viti 2017. Shkolla pretendon se kjo është për arsye demografike, shkolla ndodhet në një lagje ku shumica e njerëzve janë romë. Prindërit vendas dhe ERRC i shohin gjërat ndryshe, duke argumentuar se praktika e autoriteteve të shkollës përbën diskriminim nëpërmjet ndarjes së paligjshme të shkollës, e cila vjen përmes zbatimit selektiv të Vendimeve për Rajonalizimin dhe Ligjit për Arsimin Fillor.
Rajonalizimi është ndarja e një zone në seksione më të vogla administrative që përcakton, ndër të tjera, në cilën shkollë është regjistruar një fëmijë. Megjithatë, sipas Ligjit për Arsimin Fillor, është e mundur që prindërit të transferojnë fëmijën e tyre në një shkollë jashtë distriktit të tyre në dy kushte:
Së pari, shkolla e distriktit ku fëmija është i regjistruar duhet të japë pëlqimin me shkrim që fëmija të çregjistrohet.
Së dyti, shkolla e re duhet të japë pëlqimin për regjistrimin e fëmijës, nëse ka vende të lira pasi të jenë regjistruar të gjithë fëmijët nga zona e saj.
Këto kushte janë shfrytëzuar nga autoritetet shkollore të shkollave fillore Gjorgi Sugarev dhe Todor Angeleski në Manastir për të krijuar dy shkolla pothuajse tërësisht të ndara gjatë dekadës së fundit.
Në rastin e Goces Delçev , është një shkollë e vetme e cila praktikon segregacionin duke formuar klasa vetëm rome ose shumicë rome nën pretendimin se prindërit jo-romë kërcënuan se do t’i çregjistronin fëmijët e tyre nëse do të mësoheshin në klasa të përziera.
Studime të shumta të mbështetura nga organizata të shoqërisë civile dhe organizma ndërkombëtarë kanë konfirmuar se arsimi në mjedise të ndara shpesh është i cilësisë më të ulët sesa në mjedise gjithëpërfshirëse. Megjithatë, e drejta për të mos u diskriminuar nuk është çështje nëse fëmijët marrin një arsim më të mirë apo më të keq në shkolla të ndara, por se praktika e segregacionit në vetvete është një fyerje ndaj të drejtave të njeriut dhe konsiderohet si e tillë në praktikën gjyqësore të GJEDNJ. ( Lavida dhe të tjerët kundër Greqisë ).
Në vendimin e tij të 8 shkurtit 2022, Komisioni konstatoi diskriminim indirekt në Goce Praktika e Dellçevit dhe dha rekomandime të përgjithshme për të filluar procesin e desegregimit. Edhe pse ky mund të duket si një fillim i mirë, ka një sërë arsyesh pse ky rezultat nuk arrin mjaftueshëm.
Problemi nuk është ligji, por shkollat që veçojnë
Para së gjithash, nga Vendimi shihet qartë se Komisioni e konsideron problemin si në rajonalizimin e komunave dhe në Ligjin për arsim fillor. Ai rekomandon që shkollat të bëhen më të rrepta për kushtet e transferimit në një shkollë tjetër dhe thekson se përmes kësaj prindërit mund të binden që t’i mbajnë fëmijët e tyre në një shkollë jo domosdoshmërisht sipas dëshirës së tyre. Megjithatë, problemin nuk e shkakton vetë ligji, por zbatimi selektiv i tij nga drejtuesit e shkollave përkatëse, të cilët përdorin mendimet raciste të prindërve jo-romë si justifikim për veprimet e tyre. Në Goce Vetë kryemësuesja Delçev në fakt ka lehtësuar një peticion të prindërve jo-romë për të parandaluar marrjen e masave të desegregimit.
‘Fluturimi i bardhë’ nuk është një justifikim për ndarjen e shkollës
Vendimi i Komisionit përdor të njëjtin arsyetim që përdori shkolla për të justifikuar mungesën e progresit në desegregim: që prindërit jo-rom të largojnë fëmijët e tyre nga shkolla, duke krijuar de facto klasa të ndara. Ky fenomen, i njohur si ‘ fluturimi i bardhë ‘, shtrihet përtej shkollimit dhe përshkruan migrimin në shkallë të gjerë të njerëzve të bardhë nga zona që po bëhen më të ndryshme etnikisht. Përdoret për të zhvendosur përgjegjësinë nga niveli publik në atë privat, duke i vënë në skenë autoritetet si të pafuqishme ndaj dëshirës individuale të prindërve jo-romë për t’u veçuar socialisht. Në këtë mënyrë, shtrëngimi i kritereve për transferim në një shkollë tjetër mund të çojë vetëm në ndarje të mëtejshme pasi prindërit që nuk do të dëshironin që fëmijët e tyre të regjistroheshin në një shkollë të caktuar mund të zgjedhin të transferohen në zonën e ujëmbledhësit të një shkolle tjetër.
Në këtë pikë është thelbësore të shihet përmes këtij argumenti dhe të mos lejohen autoritetet të shmangin detyrimin e tyre për t’u siguruar që shkollat po përmbushin kërkesat e tyre për t’i dhënë çdo fëmije të njëjtat mundësi.
Nuk ka asgjë indirekte për ndarjen racore
Së fundi, në gjetjen e ‘ diskriminimit indirekt ‘ në aktin e ndarjes së fëmijëve romë nga bashkëmoshatarët e tyre, Komisioni sugjeron që kjo praktikë diskriminuese nuk lidhet drejtpërdrejt me fëmijët romë dhe i prek ata vetëm në mënyrë disproporcionale. Megjithatë, fakti që te Goce Delçev Fëmijët romë që mësohen në klasa të ndara nuk është thjesht një efekt anësor i disa elementeve problematike të legjislacionit kombëtar dhe vendimeve rajonale. Përkundrazi, etnia ka të bëjë gjithçka me të. Për ta quajtur këtë ‘diskriminim indirekt’ i bën sytë qorr ngjyrash nga praktika e paligjshme e autoriteteve të shkollës për diskriminimin e këtyre nxënësve për shkak se ata janë romë, një praktikë e njohur tashmë gjerësisht si anticiganizëm .
Maqedonia e Veriut është dhe ka qenë gjithmonë një vend multietnik dhe prandaj u duket e natyrshme prindërve romë që fëmijët e tyre të mësohen së bashku me fëmijët e grupeve të tjera etnike. Ky shpesh nuk është rasti për fëmijët në shkollat e Maqedonisë së Veriut, duke i lënë fëmijët romë në një pozitë veçanërisht të cenueshme .
Klasat vetëm për romët nuk duhet të jenë aspak një opsion. Për ta siguruar këtë, Inspektorati i Arsimit duhet të monitorojë formimin e shkollave dhe klasave, duke ndërhyrë sa herë që zbulohet një situatë segregimi për t’i çndarur menjëherë. Roli i shtetit nuk mund të nënvlerësohet duke përdorur fluturimin e bardhë si një justifikim për të ulur duar dhe për të mos bërë asgjë. Përkundrazi, është përgjegjësia dhe detyrimi i tyre që të sfidojnë në mënyrë aktive mekanizmat që çojnë në rritjen e ndarjes.
Për sa kohë që autoritetet nuk e kuptojnë këtë, nuk ka gjasa të shohim fundin e segregacionit shkollor të fëmijëve romë në Maqedoninë e Veriut.
