Në një “thirrje” nga Strasburgu – ngrirja e ndihmës amerikane po lë një zbrazëti. Evropa duhet ta plotësojë atë – Komisioneri i Këshillit të Evropës për të Drejtat e Njeriut Michael O’Flaherty u bëri thirrje shteteve evropiane të dyfishojnë përpjekjet e tyre për të “siguruar që të drejtat e njeriut dhe demokracia të mos vyshken nën presionin financiar”.
Në një deklaratë publike pas pezullimit të ndihmës ndërkombëtare nga administrata Trump, Komisioneri shpjegoi pasojat e tmerrshme të ngrirjes së financimit në një gamë të gjerë nismash për shpëtimin e jetës dhe të drejta, dhe bëri thirrje për veprime kolektive më të fuqishme në përgjigje të kësaj krize.
Përtej pasojave humanitare, Komisioneri foli për ndikimin e drejtpërdrejtë dhe të menjëhershëm në punën e të drejtave të njeriut në terren. Rreth 80% e OJQ-ve në Evropën Lindore dhe në Ballkanin Perëndimor raportuan se janë prekur drejtpërdrejt nga ngrirja e USAID-it. Disa organizata i thanë zyrës së tij se projektet e tyre thelbësore, të tilla si ato që mbrojnë të drejtat e pakicave ose mbështetjen e viktimave të krimeve të luftës, do të zhduken nëse financimi alternativ nuk do të vijë së shpejti. Shumë projekte që mbështesin të drejtat e romëve dhe pakicave të tjera janë goditur gjithashtu nga ngrirja, “duke reduktuar iniciativat arsimore, shërbimet sociale dhe madje edhe proceset gjyqësore në rastet kundër diskriminimit”.
Komisioneri paralajmëroi se “pa alternativa të qëndrueshme, do të jetë e pamundur të shmanget një intensifikimi i mëtejshëm i reagimit kundër barazisë që po shohim”. Ai u bëri thirrje vendeve anëtare të Këshillit të Evropës të qëndrojnë të vendosur, të mbështesin parimet themelore dhe të shfrytëzojnë këtë mundësi për të forcuar rolin e tyre, kolektivisht dhe individualisht, si liderë në mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të njeriut, demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Në aspektin praktik, ai tha se shtetet duhet
“…koordinoni përgjigjet për të shpëtuar OJQ-të e kërcënuara dhe programet e tyre, ruani projektet kritike të të drejtave të njeriut dhe, duke e bërë këtë, sigurohuni që përfitimet e rëndësishme demokratike të mos humbasin. Duke bashkuar burimet, duke rregulluar buxhetet ekzistuese dhe duke dhënë prioritet sektorët më të goditur, shtetet anëtare mund të ruajnë rrjetin e sigurisë që mbron më të cenuarit dhe arkitekturën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut.”
Epoka e ekstremeve
Problemi në Evropë shkon më thellë se ngrirja e fondeve të USAID-it dhe kaosi i shkaktuar nga breshëria e urdhrave ekzekutivë të Trump, të përshkruar nga ACLU si “sulmi më sistematik dhe agresiv ndaj të drejtave të njeriut në historinë presidenciale të SHBA”. Sepse në të gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore, një numër i madh shtetesh evropiane kanë pak interes për të mbështetur “arkitekturën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut” dhe disa janë të angazhuar haptazi për të copëtuar sundimin e ligjit.
Më 7 shkurt, në një transmetim radio kombëtar, Orbán premtoi të ndiqte organizatat në Hungari që morën ndihmën amerikane dhe kërkuan të ‘përmbysnin’ qeverinë e tij. Ai deklaroi: “Tani është momenti kur këto rrjete ndërkombëtare duhet të fshihen, është e nevojshme që ekzistenca e tyre të bëhet e pamundur.
Më 22 shkurt, në fjalimin e tij vjetor për Shtetin e Kombit, ku theksoi se 2025 duhet të jetë viti i fitores, Orbán: “Ne do të krijojmë urgjentisht kushtet kushtetuese dhe ligjore në mënyrë që të mos kemi më nevojë të shikojmë duarkryq sesi organizatat pseudocivile u shërbejnë interesave të huaja dhe organizojnë veprime politike para syve tanë, dhe qeveria ime do të mbyllë një herë financimin e të gjithëve.”
Përgjigja politike ndaj protestave masive në Sllovakinë fqinje bëri që më shumë se 600 profesionistë të shëndetit mendor në Sllovaki t’i shkruanin një letër të hapur kryeministrit Robert Fico, duke i bërë thirrje atij të ndryshonte sjelljen e tij ose të largohej nga politika. Në letër thuhej: “Sjellja juaj politike karakterizohet nga një stil autoritar i drejtuar nga pushteti, manipulimi i fakteve, gënjeshtra, denigrimi i të tjerëve dhe sulmi ndaj kundërshtarëve politikë, gazetarëve dhe qytetarëve të thjeshtë që shprehin kundërshtime.”
Pesë ditë më vonë, një letër e hapur e nënshkruar nga 500 përfaqësues të shoqërisë civile sllovake dënoi kthesën e fundit autoritare të Fico-s, sulmet ndaj shoqërisë civile dhe lëvizjet për të minuar qeverisjen e hapur, aksesin e lirë në informacion dhe sundimin e ligjit. OJQ-të hodhën poshtë “sulmet verbale të vrazhda dhe nënçmuese nga zyrtarët qeveritarë ndaj sektorit të shoqërisë civile”, duke thënë se ato u kujtonin “ish-regjimet totalitare që ndërmorën hapa të ngjashëm për të vendosur një rend politik jodemokratik”.
Sa i përket Serbisë, vendi kandidat i preferuar i BE-së – i kategorizuar nga Freedom House si ‘pjesërisht i lirë’ – Partia Progresive Serbe (SNS) në pushtet ka gërryer në mënyrë të vazhdueshme të drejtat politike dhe liritë civile dhe ka ushtruar presion serioz mbi mediat e pavarura, opozitën politike dhe organizatat e shoqërisë civile. Sipas modelit të ndëshkimit të Freedom House – që përfshin fushata të orkestruara shpifjesh, hetime penale dhe frikësime – kundër kritikëve të profilit të lartë të qeverisë, duke përfshirë gazetarë, akademikë dhe të famshëm, ka kontribuar në një mjedis gjithnjë e më armiqësor për shprehje të lirë dhe debat të hapur.
I përballur me bllokada dhe protesta masive të udhëhequra nga studentët që nga nëntori i vitit 2024, presidenti Vuçiç po pretendon çdo ditë se USAID dhe ‘agjentë të tjerë të huaj’ kanë orkestruar trazirat. Më 17 shkurt, Ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov theksoi se udhëheqja ruse “mbështet përpjekjet e udhëheqjes serbe dhe presidentit Vuçiq për të parandaluar destabilizimin e situatës në atë vend” dhe dënoi ndërhyrjen bruto të vendeve të huaja në punët e brendshme të Serbisë.
Dhe ka një krizë në qendër të Evropës: asnjë ndryshim nuk mund të shmangë faktin se në zgjedhjet e 23 shkurtit, më shumë se 10,300,000 gjermanë votuan për Alternativën për Gjermaninë (AfD), duke dyfishuar mbështetjen e partisë dhe duke i dhënë asaj 20.8% të votave – shfaqja më e lartë për ekstremistët e djathtë të Gjermanisë që nga disfata e Gjermanisë.
Ndërsa AfD doli e dyta, në Austrinë fqinje, Partia e Lirisë së ekstremit të djathtë (FPÖ) bëri histori në zgjedhjet e shtatorit 2024 dhe kryesoi sondazhet me 28.8% të votave. Më 15 shkurt, FPÖ e Herbert Kickl hoqi dorë nga përpjekjet për të formuar atë që do të kishte qenë qeveria e parë e udhëhequr nga e djathta ekstreme e Austrisë që nga themelimi i FPÖ nga ish-nazistët në vitet 1950. Pas pesë muajsh një ngërç, tre nga partitë më të mëdha centriste të Austrisë në parlament la të kuptohej më 22 shkurt se ishin në prag të marrëveshjes për të formuar një qeveri koalicioni që do ta anashkalonte FPÖ-në për momentin.
Dhe në Itali nën Georgia Meloni, sundimi i ekstremit të djathtë është normalizuar plotësisht që nga kryeministri i parë i ekstremit të djathtë të vendit që kur Musolini u betua në detyrë në tetor 2022. Partia e Melonit Fratelli d’Italia, aktualisht mban 30% të synimeve të votimit dhe koalicioni i saj qeverisës ka më shumë se 49% në sondazh. Pavarësisht sulmeve ndaj medias dhe gjyqësorit dhe përdorimit të vazhdueshëm për të sunduar me dekret, “pika e kryeministres italiane në opinionin publik duket të jetë më solide se kurrë, pasi ajo pohon veten si një figurë udhëheqëse në një lëvizje nacionaliste dhe reaksionare mbarëbotërore me përfaqësues nga Buenos Aires në Berlin”.
Veprim kolektiv më i fuqishëm
Analogjitë me Gjermaninë e Vajmarit mbeten të stërmunduara, por përparimet elektorale nga ekstremistët e ekstremit të djathtë janë të paprecedentë në Evropën e pasluftës. Këto zhvillime paraqesin lajme të këqija për “arkitekturën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut” dhe janë veçanërisht ogurzi për minoritetet e racializuara dhe pakicat e tjera të dukshme, duke përfshirë romët, në të gjithë kontinentin. Komisioneri është padyshim i drejtë kur pohon se sfidat aktuale kërkojnë veprime më të fuqishme kolektive.
Një masë e krizës së menjëhershme është shkalla në të cilën mbrojtësit e të drejtave të njeriut në Evropë vareshin nga financimi amerikan për operacionet e tyre bazë. Ekziston një krizë më e thellë dhe më e gjatë që nxehet brenda grupit në rritje të shteteve anëtare të Këshillit të Evropës që janë ‘mashtruar’ ndaj normave demokratike.
Menjëherë, për të mbushur boshllëkun e krijuar nga ngrirja e USAID-it, për të ruajtur “rrjetin e sigurisë që mbron më të cenuarit dhe arkitekturën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut”, i takon Komisionit Evropian dhe shumicës së shteteve që mbeten të përkushtuara për të mbrojtur demokracinë në Evropë, të rriten dhe të ofrojnë burimet aty ku nevojiten. Sepse në këtë epokë të re ekstremesh, demokratët nuk mund të jenë as të vetëkënaqur, as të hezitojnë të veprojnë në betejën për të kthyer mbrapsht këtë valë fashiste.