Nga Entenela Ndrevataj
Selma Allajbej është 20 vjeç dhe ëndërra e saj është të vazhdojë studimet e larta, në fakultetin e Shkencave Sociale, Tiranë. Këtë vit Selma është maturante.
“Unë kam dëshirë të mbaroj gjimnazin, të shkoj në universitet të lartë. Kam dëshirë të përfitoj bursën në universitet. Unë kam shumë qejf të shkoj për Punë Sociale”, – pohon Selma, e cila ka lindur me sindromën down.
“Është ëndërra ime!”, – thotë më tej ajo. E ema e Selmës, Engjëllushe, qëndron përkrah saj, ashtu siç ka bërë gjithnjë. Dita e saj fillon dhe mbyllet me Selmën.
“Edhe unë ngrihem në mëngjes bashkë me Selmën, përgatitemi për në shkollë. E shoqëroj në shkollë, e lej aty pastaj iki në punë, jam në punë katër orëshe. Sa mbaron mësimin shkoj e marr dhe sjell në shtëpi”. Kjo bisedë zhvillohet në një prej lokaleve të qytetit të Kavajës, aty ku Selma dhe mamaja e saj jetojnë.
Lufta e Engjëllushes për t’i dhënë së bijës shërbimet që i nevojiten vazhdon sot e kësaj dite. “Nuk ka këtu një qendër të mirëfilltë për terapi këtu për fëmijët me aftësi ndryshe”, – shtjellon ajo, e cila tregon që jeta e Selmës është mes Kavajës dhe Tiranës. Tirana mbetet e vetmja dritare per personat me aftësi ndryshe. Deri në moshën 3 vjeç e gjysmë, Selma ka marrë terapi logopedie në Kombinat.
Më pas, pas mbarimit të fillores, e ëma ka punësuar një mësuese ndihmëse për Selmën, e cila ofronte shërbime pas mësimit. Ajo mundohet që sërish ta mbajë të angazhuar Selmen me eventet që ndodhin vetëm në Tiranë, por kjo ka kosto të madhe për të dyja.
“Selmën e çonim me autobusë. Nga Kavaja në Durrës, nga Durrësi në Tiranë. Pastaj në qendër, do e ktheje prapë pasdite. Shumë e vështirë. Ne nuk arrinim t’i kapnim aktivitetet e përjavshme. Shkonim vetëm kur ka pasur ndonjë teatër”, – pohon Engjëllushe Allajbej.
Mundësia e vetme e Selmës për t’u angazhuar dhe ndjekur eventet vijnë nga organizata jofitimprurëse, kryesisht të huaja. Megjithatë, Selma nuk dorëzohet.
“Kam marrë pjesë në televizor, më kanë ftuar gazetarë dhe në Kavajë kam punuar si vullnetare që është shtëpia e të moshuarit. Aty kam ndihmuar të moshuarit”, – thotë Selma me krenari.
“Ne nuk jemi ndryshe, por jemi të barabartë. Ne jemi si të tjerët. Jemi të barabartë si të gjithë të tjerët”, – ngulon ajo teksa mbyll fjalën e saj.
Qeveria shqiptare, inekzistente ndaj nevojave të Personave me Aftësi të Kufizuar (PAK)
Sipas censit të vitit 2011, në Kavajë numërohet një popullsi prej 40,094 persona, ndërsa sipas regjistrit civil, numri i banorëve shkon 79,445. Të dhënat zyrtare tregojnë se në Kavajë janë 970 persona me invaliditet, 305 me aftësi të kufizuar, paraplegjikë (29) dhe verbëri (94).
Artur Kanani nga shoqata “Ndihmë për jetimët dhe personat me aftësi të kufizuar”, tregon se ndihma e vetme e tyre mbeten shoqatat jo qeveritare dhe ato fetare. Ai tregon se mjetet ndihmëse janë një domosdoshmëri për personat me aftësi të kufizuar në mënyrë që të dalin nga katër muret e shtëpisë.
Mjetet ndihmëse përfshijnë karrigen me rrota, krevatet ortopedike, deambulatorë, bastunë dhe mjetet të tjera teknologjike që u sigurojnë personave levizsshmërinë.
“U lidhëm me një fondacion në Suedi për të na sjellë krevate ortopodike. Nuk do e paguajmë doganën, por do të paguajmë vetëm rrugën, do 5000 eruo që të vijë makina që atje, me karroca, me gjëra. Nuk e përballojmë dot”, – shpjegon Artur Kanani.
Lehtësia e vetme nga shteti shqiptar për mjetet ndihmëse është ajo doganore, që përjashton nga taksat dhe tatimet disa lloje mjetesh ndihmëse për para dhe tetraplegjikët. Por sa i përket blerjeve, kjo është kosto që rëndon direkte në xhepat e familjarëve.
“Te mua vjen një njeri që nuk ka fare mbështetje. Unë bëj çmos, por varet”, – thotë i pikëlluar Artur Kanani.
Në rastet kur pranë qëndrës së tij vijnë persona që kanë nevojë për karrocë, ai ndjek procedurën rutinore, që fillimisht konsiston me njohjen e rastit dhe mbledhjen e dokumentacionit që i dërgohet sërish një fondacioni, që e ka vendndodhjen në Vorë. Por, në mënyrë të që sigurohet karrigia me rrota duhet që fillimisht të bëhet matja e parametrave fizikë.
“Shërbimi social që është këtu nuk ka një person që të bëjë matje dhe jemi të detyruar që t’i çojmë personat në Vorë”, – shpjegon Kanani. “Ka persona që rrinë vetëm shtrirë, nuk mund ta ngresh dot që ta çosh”, – thotë më tej ai, i cili shpjegon se shpesh familjarët detyrohen të paguajnë vetë koston e rrugës deri në Vorë.
Sipas ligjit 93/2014 “Për përfshirjen sociale dhe aksesueshmërinë e personave me aftësi të kufizuara”, mjetet ndihmëse sigurohen përmes Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor dhe koordinohet nga Ministria e Punës dhe e Mirëqënies Sociale.
Ky ligj ka si qëllim të garantojë mbrojtjen e të drejtave të personave me aftësi të kuffizuar, në mënyrë që të sigurohet pjesëmarrja e e plotë në sferën sociale, duke u mundësuar autonomi dhe jetesë të pavarur.
Por, në realitet, barra bie vetëm mbi familjarët. Ndërkohë, institucionet vijojnë të mos ofrojnë infrastrukturën e duhur. “Ne kemi problem edhe për ivalidët paraplegjikë, për punën e rampave, nuk ka. Edhe pallatet nuk kanë që të ngjiten personat. As bashkia nuk ka rampa. As autobusët”, – përmbyll Artur Kanani.
Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi: Mungesa e mbështetjes çon në diskriminim
Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, Robert Gajda pohon se gjendja aktuale e institucioneve dhe hapesirave publike si dhe mungesa e mjeteve ndihmëse, sjell si rezultat diskriminimin.
“Çdo herë që mohohet një instrument që u nevojitet dhe nuk është i disponueshëm për ato persona që nuk kanë mundësi ekonomike, që u fasiliton atyre aksesueshmërinë si në informacion, si në infrastrukturë patjetër që jemi përballë një situate diskriminuese. Sepse nuk janë vendosur në kushte te barabarta si të gjithë qytetarët e tjerë”, – shprehet ai.
Sipas Gajdës, ka një amulli në ligjin shqiptar që përjashton sërish personat me aftësi të kufizuar.
“Për disa kategori të aftësive të kufizuara, këto mjete nuk garantohen as me akte normative, kurse për disa kategori të tjera, parashikohen me akte normative që duhet t’i takojnë por fizikisht, materialisht në shumë raste nuk i marrin sepse nuk ka disponibilitet”, – vijon më tej ai.
“Objektivisht, për çdo kategori të personave me aftësi të kufizuar, shteti do të duhet që të caktojë fonde të posaçme, të veçanta në buxhet”, – përfundon komisioneri Robert Gajda.