Romët nga Ukraina, të cilët kanë përfituar nga kufiri i hapur i Moldavisë, i cili u lejon atyre të hyjnë në vend edhe pa dokumentacion, tani po e gjejnë veten në qendra pritjeje të ndara etnikisht me kushte të këqija jetese dhe me ushqim të pamjaftueshëm për tu ushqyer. Qendra Evropiane për të Drejtat e Romëve (ERRC) ka vizituar tre qendra të veçanta pritëse të përdorura pothuajse ekskluzivisht për të akomoduar refugjatët romë, si dhe një numër të vogël të pakicave të tjera etnike. Një monitorues i të drejtave të njeriut nga ERRC vlerësoi se më shumë se 90% e atyre që strehoheshin në çdo qendër ishin me origjinë rome, ndërsa pjesa tjetër ishte një përzierje e njerëzve me origjinë nga Azia Qendrore dhe Afrikane.
Në një zyrë të papërdorur në kryeqytetin e vendit, Chisnau, rreth 70-80 romë (përfshirë shumë fëmijë) u grumbulluan në hapësira të vogla, ndonjëherë 15 në një dhomë. Në katin e parë kishte një tualet dhe nuk kishte lavatrice. Ata thanë se morën ushqim në mbrëmje në ditën e parë që arritën, por asgjë që atëherë. Pas tre ditësh, ata u transportuan me autobus në kufirin rumun.
Diku tjetër në qytet, rreth 175 refugjatë po akomodoheshin në atë që dikur ishte një spital komunal për tuberkulozin, që kohët e fundit është përdorur për të trajtuar pacientët me Covid-19. Këtu kushtet ishin më të mira; kishte ngrohje qendrore dhe ushqim. Shumica dërrmuese e njerëzve ishin romë atje, së bashku me disa azerbajxhanë dhe uzbekë. Autoritetet lokale planifikojnë të evakuojnë spitalin sa më shpejt të jetë e mundur për t’i dërguar këta njerëz në kufirin rumun.
Numri më i madh i refugjatëve romë janë aktualisht duke u strehuar në Manej Sports Arena, një pistë e brendshme vrapimi në Kishinau. ERRC vlerëson se aktualisht janë rreth 600 refugjatë që jetojnë atje në një sallë të madhe, shumica dërrmuese e të cilëve janë romë. Autobusët për t’i çuar në kufirin rumun vijnë rregullisht, por një grup tjetër i madh refugjatësh romë pritet t’i zëvendësojë së shpejti. Këtu ka burime të pamjaftueshme për t’u kujdesur për një numër kaq të madh njerëzish, me romët që ankohen se nuk ka ushqim të mjaftueshëm, veshje të ngrohta ose ilaçe për fëmijët që sëmuren.
Në çdo qendër pritjeje të vizituar nga monitoruesit e të drejtave të njeriut të ERRC-së, binte në sy mungesa e fytyrave të bardha. Politika e dukshme e Moldavisë për sjelljen e autobusëve të minoriteteve etnike nga kufiri ukrainas, strehimin e tyre në qendra të ndara etnikisht (shpesh në kushte të këqija) dhe më pas transportimi i tyre me autobus në kufirin tjetër sa më shpejt që të jetë e mundur, duket të jetë diskriminuese. Për më tepër, romët shpesh dërgohen në kufi pa u informuar se si funksionon procesi i imigrimit dhe shumë prej tyre refuzohen për mungesën e dokumentacionit të duhur. Fëmijëve që shoqërohen nga anëtarë të rritur të familjes që nuk janë prindërit e tyre shpesh u ndalohet hyrja, madje anëtarët e familjes së tyre përballen edhe me akuza për trafikim. Të tjerët thjesht nuk kanë pasaportë, ose në disa raste fare identifikim, dhe janë ngecur në harresë të qendrës së pritjes të veçuar, të paaftë për të kontaktuar me miqtë dhe familjen e tyre në BE dhe nuk mund të kthehen në shtëpitë e tyre në Ukrainë.
Ka të ngjarë që numri i refugjatëve romë që vijnë në Moldavi nga Ukraina pa dokumente do të vazhdojë të rritet. ERRC ka konfirmuar përmes monitoruesve të të drejtave të njeriut në Ukrainë se personave që janë pa asnjë dokument identifikimi po u mohohet dalja nga vendi në pikat kufitare në rajonin jugperëndimor të Zakarpattiya. Rajoni është shtëpia e një prej popullatave më të mëdha rome në vend, shumë prej të cilëve janë në rrezik të pashtetësisë për shkak të mungesës së dokumenteve të identifikimit.
Për disa vite, ERRC ka punuar për të siguruar drejtpërdrejt dokumente, ose për të trajnuar paralegalët romë për të marrë dokumente identifikimi, për komunitetet rome në rajonet Zakarpattiya dhe Odessa. Një raport i vitit 2018 nga ERRC, Rrjeti Evropian për Pashtetësinë dhe Instituti për Pashtetësinë dhe Përfshirjen paralajmëroi për rrezikun e pashtetësisë në mesin e popullatës rome të Ukrainës, i nxitur kryesisht nga diskriminimi në autoritetet lokale dhe margjinalizimi i komuniteteve të prekura.
ERRC e kupton që ukrainasit pa pasaporta ose ndonjë formë tjetër identifikimi nuk lejohen të kalojnë kontrollin kufitar ukrainas drejt vendeve kufitare të BE-së (megjithëse kriteret për dokumentet janë lehtësuar ndjeshëm, madje edhe një letër e nënshkruar nga një OJQ me sa duket lejohet si ID ). Për ata romë që nuk kanë absolutisht asnjë formë identifikimi, kufiri i hapur i Moldavisë e bën atë opsionin e vetëm të zbatueshëm.
Të gjitha shtetet në kufi me Ukrainën janë të detyruara nga Konventa e OKB-së për Refugjatët e vitit 1951 dhe Konventa e Pashtetësisë së vitit 1954, të cilat parashikojnë detyrime për shtetet pranuese të refugjatëve për të siguruar dokumentacion në vend të pasaportave. Kjo e drejtë parashikohet më tej në nenin 14 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, si dhe në nenin 18 të Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian. Autoritetet kufitare nuk kanë të drejtë të largojnë ata që kërkojnë azil, romë apo jo-romë, thjesht mbi bazën se ata nuk posedojnë dokumente identifikimi. E drejta për azil supozon se në kohë lufte, refugjatët nuk kanë gjasa të shkojnë në zyrën e tyre të pasaportave dhe të marrin një dokument udhëtimi. Me të gjitha regjistrat e mbyllur në Ukrainë, si dhe Ambasadën e Ukrainës në Kishinau, këta refugjatë romë nuk kanë asnjë mënyrë për të marrë dokumentacion të vlefshëm.
Vendimi i Bashkimit Evropian më 4 mars për të aktivizuar Mekanizmin e tij të Mbrojtjes së Përkohshme synon t’u lejojë të gjithëve që ikin nga konflikti të hyjnë në BE. Ky mekanizëm i lejon rojet kufitare të lehtësojnë kontrollet, edhe nëse ka mungesë të dokumenteve të udhëtimit, dhe inkurajon Shtetet Anëtare të lëshojnë një deklaratë mbërritjeje dhe/ose dokument të përkohshëm udhëtimi për personat pa dokumentacion (në përputhje me detyrimet e traktatit të OKB-së). Për momentin, duket se ky relaksim nuk po zbatohet kur bëhet fjalë për refugjatët romë pa shtetësi në kufirin me Moldavinë.
