Si fëmijë, aktorja rome dhe dramaturgja Alina Serban nuk e shihte veten të përfaqësuar në televizion, në filma apo libra, komuniteti i saj i stigmatizuar i shmangej rrjedhës kulturore.
Ajo i ka kushtuar karrierën e saj ndryshimit të saj dhe muajin e kaluar u bë romja e parë që vë në skenë veprën e saj në Teatrin Kombëtar të Bukureshtit.
“Unë u rrita në këtë vend, por kurrë nuk kam qenë në gjendje ta njoh veten në histori,” tha 34-vjeçaria për AFP.
“Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme për mua të hap derën dhe të lë dritën të hyjë. Është sikur të vendos një flamur,” shton ajo, duke folur mes provave.
Shfaqja e saj, e quajtur “Cel mai bun copil din lume” (Fëmija më i mirë në botë) dhe bazuar në jetën e saj, u hap më 21 janar për audiencën e shitur.
Është një histori prekëse dhe nganjëherë qesharake për një vajzë që triumfon kundër të gjitha gjasave, por nuk mund t’i shpëtojë stigmës me të cilën përballet si rome.
“Kjo është hera e parë që një histori rome, e shkruar, vënë në skenë dhe interpretuar nga një artist rom është mirëpritur në skenën kombëtare”, thotë ajo.
– ‘Ajo eshte cigane’ –
Rumania, një nga vendet më të varfra në Bashkimin Evropian, ka pakicën më të madhe rome në Evropë, rreth dy milionë, sipas OJQ-ve.
Por shumë romë hezitojnë ta identifikojnë veten si të tillë nga frika e diskriminimit. Zyrtarisht ata janë vetëm 621,000 nga popullsia 19 milionëshe e Rumanisë.
Serban thotë se ajo filloi të kuptojë identitetin e saj rom në moshën nëntëvjeçare, kur asaj dhe prindërve të saj, të përfshirë nga vështirësitë financiare, iu desh të linin apartamentin e tyre në një lagje të klasës punëtore të Bukureshtit.
U vendosën në një shtëpi kalliri pa ujë të rrjedhshëm, së bashku me hallat dhe dajat e saj.
Pikërisht atëherë dëgjoi në shkollë një vërejtje që do ta ndjekë përgjithmonë: “Ajo nuk është rumune, ajo është cigane”.
Fjala poshtëruese “cigane” shpesh zëvendësohet me “sorb” në rumanisht.
Është një referencë që serbja e përdor në shfaqjen e saj: ajo mban një maskë sorrë me pupla të zezë, të cilën nuk mund ta heqë dot.
E lodhur nga nevoja për t’u fshehur ku jetonte, ajo i premtoi vetes se do të dilte nga “lafka”.
Ajo u bë e para në familjen e saj që mbaroi shkollën e mesme dhe më pas u pranua në Akademinë prestigjioze të Teatrit dhe Kinemasë të Bukureshtit.
Ajo vazhdoi studimet në Nju Jork dhe Londër të financuara nga grante.
Serban fitoi vlerësime në skenën ndërkombëtare, përfshirë për rolet e saj në filmin e vitit 2019 “Gipsy Queen” për një nënë beqare që lufton në ring, dhe filmin belg të vitit 2018 “Alone at My Wedding”.
Tejkalimi i urrejtjes për veten
Por “kjo nuk mjaftoi”, thotë ajo. Ajo vazhdoi të tronditej nga dyshimi në vetvete.
“Problemi me racizmin është se urrejtja që të tjerët projektojnë ndaj teje bëhet vetë-urrejtje. Dhe ti përfundon duke vuajtur nga sindroma e mashtruesve,” thotë Serban.
Ndër projektet e saj të shumta është një film artistik mbi skllavërinë rome — një faqe e errët në historinë e Rumanisë, të cilën Serban e ka eksploruar tashmë në një shfaqje “Marea rusine” (Turpi i madh).
Për shekuj me radhë, pakica tradicionalisht nomade u reduktua në skllavëri — derisa ajo u shfuqizua në 1856 — dhe më pas iu nënshtrua asimilimit të detyruar nën komunizëm.
Edhe sot, racizmi vazhdon dhe aksesi i romëve në punësim dhe strehim është i vështirë.
Sipas sondazheve të opinionit të publikuara në 2018 dhe 2020, shtatë në 10 rumunë thonë se “nuk u besojnë romëve”.
‘Ndrysho botën’
Pavarësisht gjithçkaje, artisti sheh arsye për shpresë teksa kultura rome bëhet “cool” tek brezi i ri.
Më të hapur ndaj diversitetit, ata janë të interesuar për muzikën dhe modën rome, ndërsa tekstet shkollore kanë filluar të përmendin skllavërimin e romëve, sipas sociologut Adrian Furtuna.
“Ka filluar të ndërgjegjësohet” për atë që kanë duruar romët, tha ai për AFP.
Duke mbajtur lotët, Serban thotë se duke folur hapur për identitetin e saj rom, ajo ka “rrezikuar” nënën e saj, e cila mund të kishte humbur punën si pastruese ose të dëbohej.
“Nëse vazhdoj, kjo ndodh sepse në fund të filmave apo shfaqjeve në të cilat aktroj, shoh një shkëlqim në sytë e spektatorëve”, thotë Serban.
“Jam i bindur se mund ta ndryshoj botën me historitë që tregoj”.
