Pothuajse një dekadë pasi kampi i romëve në qytetin Polak të Wrocław u pastrua nga banorët e tij dhe u shkatërrua, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) ka vendosur se ka pasur shkelje të nenit 8 dhe i ka dhënë secilës prej pesë familjeve kërkuese 5000 €. Në rastin e CALDARAR DHE TË TJERËT kundër POLONISË, Gjykata konstatoi se e drejta e kërkuesit për respektimin e pesë votave nga shumica e votave të tyre. ishte cenuar jeta private dhe familjare.
Ky vendim i Gjykatës ka tërhequr vëmendjen për kushtet e jetesës së romëve në Poloni, të cilat ECRI i përshkroi kohët e fundit si “përgjithësisht të mjerueshme”. Ai shërben si një kujtesë në kohë se mbetet shumë për të bërë për të mbyllur hendekun midis gjykimeve dhe drejtësisë.
Në raportin e tij të monitorimit të vitit 2023, ECRI shprehu shqetësimin për raportet e ‘zhvendosjeve të detyruara’ të romëve dhe “dënoi përpjekjet e bashkive për të ndërprerë ose parandaluar qëndrimin e romëve në territoret e tyre”. ECRI bëri thirrje për masa dhe mekanizma më vendimtarë për të mbështetur, nxitur dhe detyruar autoritetet lokale të bëjnë të drejtën nga romët kur bëhet fjalë për strehimin.
Faktet e rastit
Sipas Fondacionit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut, i cili përfaqësonte aplikantët, më 22 korrik 2015, autoritetet komunale të Wrocław shkatërruan një kamp rom në rrugën Paprotna në Wrocław. Në momentin e prishjes, kampi përbëhej nga pesë struktura. Familjet rome (të rritur dhe fëmijë) jetonin në kamp që nga viti 2009. Kërkesa në GJEDNJ u dorëzua në fillim të vitit 2016.
Aplikantët nuk kishin qenë në dijeni të planeve të rrënimit dhe se ata nuk kishin qenë në vend kur kishte ndodhur prishja. Kampi u shkatërrua pasi ata u larguan nga shtëpitë e tyre në mëngjesin e 22 korrikut 2015. Disa banorë u shfaqën në fund të procesit. Gjërat e tyre që ishin ruajtur në vend si pajisje shtëpiake, gjeneratorë të energjisë elektrike, ngrohës, mobilje, qilima, enë kuzhine, biçikleta, pjesë këmbimi për makina, rroba, lodra, dokumente, ilaçe dhe sende personale, ose ishin shkatërruar ose hedhur.
Në një parashtresë me shkrim, një anëtar i OJQ-së ‘Nomada’, i cili ishte dëshmitar i prishjes, “deklaroi se aplikantët kishin ndjerë qartë shqetësim, histeri dhe pafuqi kur ata ishin injoruar nga ata që kryenin prishjen dhe nuk ishin lejuar të merrnin sendet e tyre, të cilat, në atë pikë, mbetën ende në vend”. Garancat nga oficerët e policisë se mallrat e tyre me siguri ishin siguruar dhe se mund të rikuperoheshin të nesërmen, ishin të pabazuara. Banorët romë dhe gazetarët ndoqën një kamion të ngarkuar me sendet e tyre të mbetura për të zbuluar se ato ishin thyer dhe hedhur në një vendgrumbullim.
Banorëve u është hequr çdo mundësi për të kundërshtuar vendimin e prishjes ose për të nisur shqyrtimin gjyqësor të vendimit. Vendimi për rrënim është ekzekutuar para përfundimit të shqyrtimit: vendimi nga organi i shkallës së dytë është nxjerrë shtatë ditë pas rrënimit aktual.
Aplikantët parashtruan se pas prishjes përfundimtare të kampit të tyre, ata kishin jetuar në rrugë. Ata kishin ngritur më vonë disa struktura në një vend tjetër në rrugën Kamieńskiego, pa leje planifikimi. Ata pretenduan se kishin jetuar atje në kohën kur u dha njoftimi për këtë kërkesë, në kushte që nuk garantonin sigurinë e tyre.
Kërkuesit u ankuan se autoritetet kishin dështuar t’u ofronin atyre një zgjidhje adekuate alternative e cila do të respektonte mënyrën e tyre të jetesës dhe lidhjet e tyre familjare dhe fqinjësore dhe që do të kishte rrafshuar pabarazinë e grupit të tyre të margjinalizuar.
Në ndërhyrjen e saj të palëve të treta, ERRC i përshkroi dëbimet me forcë të romëve në të gjithë Evropën si një shembull i anticiganizmit, një formë sistemike dhe strukturore e racizmit që ka çuar në përjashtimin social dhe nënçmimin e romëve. Në thirrjen e saj për t’i kushtuar vëmendje elementit të ngacmimit racor, ERRC deklaroi se barra e kundërshtimit të diskriminimit duhet t’i kalojë Qeverisë; dhe se njerëzit që përballen me dëbimin duhet të kenë akses në mjete juridike me efekt automatik pezullues.
Çfarë e bën një shtëpi?
Arsyet e dhëna nga autoritetet për prishjen ishin se kabinat ishin ndërtuar në mënyrë të paligjshme dhe se ato nuk ishin në përputhje me asnjë standard ndërtimi apo sigurie. Qeveria argumentoi se çdo lidhje që aplikantët mund të kishin pasur me sitin kishte qenë vetëm e përkohshme dhe për këtë arsye nuk çoi në kualifikimin e saj si “shtëpia” e tyre sipas kuptimit të Konventës.
Gjykata e ka përcaktuar gjerësisht “shtëpinë” si vendin, zonën e përcaktuar fizikisht, ku zhvillohet jeta private dhe familjare. Koncepti nuk kufizohet vetëm në ambientet që janë të uzurpuara në mënyrë të ligjshme, ose që janë krijuar në mënyrë të ligjshme. Është një koncept autonom i cili nuk varet nga klasifikimi sipas ligjit të brendshëm. Gjykata nuk i ka kushtuar kurrë rëndësi aspekteve teknike të banesave në fjalë, qofshin ato karvane, kabina, bungalot, shtëpi të improvizuara apo dhoma apartamentesh.
Nëse një ambient i caktuar përbën apo jo një “shtëpi” që tërheq mbrojtjen e nenit 8 do të varet nga rrethanat faktike, përkatësisht ekzistenca e lidhjeve të mjaftueshme dhe të vazhdueshme me një vend të caktuar. Nisur nga këto parime, testi thelbësor në vlerësimin e Gjykatës për nocionin e të drejtës për respektimin e banesës në çështjet që kanë të bëjnë me strukturat e paligjshme ka qenë pushtimi i gjatë dhe i vazhdueshëm i zonës nga kërkuesit.
Dhe në këtë rast konkret, duke pasur parasysh ‘rrethanat faktike’, Gjykata konstatoi se prishja e vendbanimit të paligjshëm të kërkuesve në rrugën Paprotna nga autoritetet vendore më 22 korrik 2015 përbënte një ndërhyrje në të drejtën e tyre për respektimin e jetës private dhe familjare.
