Gjykata Themelore e Shkupit në Maqedoninë e Veriut ka vendosur se Ministria e Shëndetësisë ka diskriminuar të miturit romë me probleme të varësisë nga droga duke mos u ofruar atyre trajtim apo rehabilitim. Gjykata urdhëroi Ministrinë që të hapë një qendër për trajtimin e abuzimit me substancat e fëmijëve, të miratojë një program specifik trajtimi për përdoruesit e fëmijëve të drogës dhe t’i paguajë shpenzimet procedurale Qendrës Evropiane për të Drejtat e Romëve (ERRC). Vendimi konfirmon një vendim të vitit 2021 nga e njëjta gjykatë, i cili tashmë është përfundimtar dhe duhet të miratohet nga Ministria e Shëndetësisë. Aktgjykimi përfundimtar është ankesa e parë kolektive e suksesshme (act io popularis) e paraqitur nga ERRC në Maqedoninë e Veriut në emër të romëve.
Drejtoresha Ligjore e ERRC, Senada Sali, tha se “kjo është një fitore për të gjithë fëmijët në Maqedoninë e Veriut, jo vetëm për fëmijët romë, pasi u njeh të drejtën për të marrë trajtim adekuat në rastet e abuzimit me substancat. Me këtë aktgjykim, gjyqtarja Keti Germanova ka bërë precedent për gjyqtarët që punojnë në rastet e diskriminimit. Ajo ka shkuar një hap më tej se gjykimet e thjeshta deklarative duke e detyruar ligjërisht Ministrinë e Shëndetësisë të sjellë një program konkret dhe të ndërtojë një qendër trajtimi. Ky është një veprim i qartë për të korrigjuar padrejtësitë e viteve, si dhe numrin e jetëve të humbura të të rinjve për shkak të abuzimit të substancave të patrajtuara.”
ERRC argumentoi se për shkak se romët janë të mbipërfaqësuar tek fëmijët që kanë probleme me abuzimin me substancat në Maqedoninë e Veriut, ata janë subjekt i diskriminimit indirekt duke mos iu ofruar trajtim për varësinë nga droga. Gjykata vendosi se fëmijëve në Maqedoninë e Veriut me probleme të varësisë nga droga u shkelet e drejta për barazi në bazë të moshës së tyre, si dhe statusit të tyre si grup i margjinalizuar i fëmijëve përdorues të drogës. Gjykata pranoi se fëmijët romë me probleme të varësisë nga droga diskriminohen gjithashtu për shkak të përkatësisë së tyre etnike dhe mbipërfaqësimit midis fëmijëve përdorues të drogës, si dhe e drejta e tyre për mbrojtje shëndetësore që shkelet vazhdimisht nga mungesa e trajtimit të tyre.
Rasti fillimisht u ngrit nga ERRC në prill 2020 pas grumbullimit të provave nga një shërbim social lokal, si dhe nga Ombudspersoni i Maqedonisë i cili më vonë u paraqit si dëshmitar në këtë rast. ERRC gjithashtu solli në gjykatë prindin e dy përdoruesve të mitur të drogës për të dëshmuar se si ajo nuk ishte në gjendje t’i sillte fëmijët e saj në një qendër shëndetësore për trajtim. Në një intervistë, nëna rome tha “Kam kërkuar që fëmija të shtrohet në psikiatri, por nuk e kanë pranuar sepse ishte shumë i vogël. Ata thanë: nuk bëjmë dot gjë, ai nuhat ngjitës, duhet të mbushë 13 vjeç, që ta futim në burg. Epo, thashë, para se të mbushte 13 vjeç, ai mund të vdiste nga ngjitësi…”
Në mesin e romëve të mitur, heroina është droga mbizotëruese e përdorur sipas provave të mbledhura për këtë rast. Shumica e fëmijëve që përdorin drogë dhe substanca të varësisë në Maqedoninë e Veriut janë fëmijë romë të rrezikuar, të cilët janë në rrugë ose pa kujdes prindëror. ERRC ka marrë disa çështje gjyqësore në procese ku ndërgjyqësit janë familje rome që përballen me problemin e varësisë nga droga të të miturve.
Programi i trajtimit me urdhër të gjykatës duhet të përfshijë një qasje dhe ekip multidisiplinor. Gjithashtu, Ministria e Shëndetësisë ka mandat që të hapë një Qendër për trajtimin e fëmijëve që përdorin substanca psikoaktive, si një institucion i specializuar shëndetësor për trajtimin dhe kujdesin e të miturve të varur nga droga. Aktualisht nuk ka asnjë institucion shëndetësor që ofron hospitalizim, trajtim dhe rehabilitim të duhur për fëmijët që kanë probleme me varësinë nga droga në Maqedoninë e Veriut.
Nga Ministria e Shëndetësisë kërkohet gjithashtu që në 15 ditë nga marrja e aktgjykimit t’ia kompensojë ERRC-së shpenzimet ligjore të lëndës në shumë prej 62.588 denarë (1015€).